Giữ hồn văn hóa qua từng đường kim, mũi chỉ trang phục dân tộc Mông​

Sau vụ thu hoạch lúa mùa và vụ ngô trên nương, nhiều thôn bản người Mông bước vào mùa nông nhàn. Đây cũng là lúc người đàn ông mải mê chế tác khèn, luyện những điệu khèn để chờ mùa Xuân đến cùng bạn bè biểu diễn. Đối với phụ nữ, khoảng thời gian này lại gắn liền với công việc hoàn thiện những bộ váy áo mới để diện trong dịp Tết. Hình ảnh chị em bên hiên nhà tỉ mỉ thêu từng đường kim, mũi chỉ, chuẩn bị cho mùa xuân thêm rực rỡ đã trở thành nét đẹp quen thuộc trong bản làng.

Chị Hồ Thị Sầu (xã Na Sang) cho biết, làm trang phục là công việc quanh năm, nhưng vào những tháng cuối năm, phụ nữ Mông tập trung hoàn thiện váy áo để kịp đón Xuân. Công việc này đã được truyền dạy từ rất sớm. Người Mông từ 5 - 6 tuổi đã theo mẹ, bà học làm váy áo. Đến 11 - 12 tuổi, con gái có thể tự thêu cho mình, cho mẹ và các chị em; đi làm đồng cũng mang theo, tranh thủ lúc nghỉ ngồi thêu. Việc này đã trở thành thói quen trong đời sống.

Để hoàn thiện một bộ trang phục, phụ nữ Mông phải kết hợp nhiều kỹ năng khác nhau như dệt, thêu, ghép vải; đặc biệt là vẽ sáp ong trên nền vải. Hầu hết công đoạn đều làm thủ công, chỉ có khâu ghép nối các mảnh vải thêu mới dùng đến máy khâu để tiết kiệm thời gian. Trong các kỹ thuật, vẽ hoa văn bằng sáp ong được xem là tinh xảo và khó nhất.

Theo bà Giàng Thị Tàng (xã Na Sang), vẽ sáp ong có từ xa xưa. Hoa văn vẽ ra không có mẫu sẵn mà theo trí nhớ, thói quen từ khi còn nhỏ. Vải sau khi vẽ được nhuộm chàm nhiều lần rồi phơi khô. Cuối cùng, các chị, các mẹ mang tấm vải mang luộc, sáp ong tan ra để lộ những đường trắng trên nền chàm xanh. Đó chính là phần thân trên của chiếc váy Mông.

Hoa văn trên trang phục Mông được lấy cảm hứng từ thiên nhiên, từ lao động và cuộc sống thường ngày. Đó có thể là hình học, hình núi, hình rẻ quạt, răng cưa, chấm tròn, đường gạch song song, xoắn ốc hay ô trám. Màu sắc chủ đạo gồm đỏ, vàng, trắng, xanh lơ, tùy từng ngành Mông, được phối trộn rực rỡ, hài hòa, tạo nên tổng thể vừa bắt mắt vừa nền nã. Nhiều bí quyết độc đáo trong thêu hoa văn được lưu truyền, không có bản vẽ sẵn, thêu bằng trí nhớ, thêu từ mặt trái để hoa văn hiện lên ở mặt phải vải với bố cục cân đối, tinh xảo.

Chị Hồ Thị Dợ (xã Na Sang) chia sẻ, hoa văn trong trang phục dân tộc Mông có hình trái tim, hoa đào, hoa lá… Chị được mẹ dạy thêu từ khi hơn 10 tuổi, sau này lấy chồng, sinh con lại tiếp tục dạy con thêu. Nghỉ hè, các cháu về nhà cũng được học, tạo sự tiếp nối từ đời này sang đời khác.

Nhờ sự trao truyền từ mẹ sang con, từ bà sang cháu, ngày nay, trong nhiều bản làng người Mông, váy áo truyền thống vẫn được giữ gìn nguyên vẹn. Trong nhịp sống hiện đại, đồng bào Mông còn khéo léo đưa trang phục truyền thống trở thành sản phẩm du lịch. Ở bản Lồng, xã Quài Tở, chị em không chỉ may váy áo cho gia đình mà còn chuẩn bị nhiều bộ trang phục phục vụ khách du lịch. Chị Lầu Thị Khua cho biết, bản Lồng làm du lịch nên chị em may nhiều váy áo để khách trải nghiệm và cảm nhận bản sắc dân tộc.

Trang phục truyền thống của người Mông không chỉ là quần áo, mà còn là ký ức văn hóa, niềm tự hào dân tộc. Mỗi hoa văn, đường kim mũi chỉ đều gửi gắm tình yêu quê hương, sự gắn bó với cội nguồn và khát vọng về một cuộc sống tươi đẹp. Việc giữ gìn, phát huy giá trị trang phục truyền thống không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa của đồng bào, mà còn góp phần tạo sức hút trong phát triển du lịch cộng đồng, đưa bản sắc Mông đến gần hơn với bạn bè bốn phương.

Trong dòng chảy hội nhập, sắc màu truyền thống trên những bộ váy Mông vẫn rực rỡ hiện diện trong đời sống thường nhật và trong những lễ hội, Tết đến Xuân về. Đó là minh chứng cho sự bền bỉ của giá trị văn hóa được gìn giữ qua nhiều thế hệ, khẳng định niềm tự hào và ý thức bảo tồn bản sắc dân tộc của đồng bào Mông - nơi miền sơn cước Điện Biên./.

Xuân Tư