Phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng và dệt thổ cẩm của người Ba Na

*Gìn giữ giá trị truyền thống

Cuối tháng Giêng hằng năm, UBND huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên cũ thường tổ chức lễ hội "Trống đôi, cồng ba, chiêng năm" tại thôn Xí Thoại (nay thuộc xã Xuân Lãnh, tỉnh Đắk Lắk). Sự kiện luôn nhận được sự quan tâm của người dân, du khách trong và ngoài tỉnh bởi sự đặc sắc, độc đáo của các loại hình nghệ thuật trong văn hóa của người đồng bào Ba Na.

Điểm nhấn của lễ hội là phần trình diễn trích đoạn các nghi thức truyền thống của cộng đồng các dân tộc thiểu số kết hợp với biểu diễn nghệ thuật các loại trống và cồng chiêng. Trong ngày đầu Xuân, những âm thanh vang vọng của tiếng cồng, tiếng chiêng hòa quyện với nhịp trống lúc khoan thai, dìu dặt, lúc rộn ràng, háo hức đã tạo nên một không gian sinh hoạt văn hóa vô cùng độc đáo giữa núi rừng thôn Xí Thoại.

Anh Sô Dun Toàn (thôn Xí Thoại, xã Xuân Lãnh) cho biết: Lễ hội "Trống đôi, cồng ba, chiêng năm" là hoạt động sinh hoạt văn hóa được người dân thôn Xí Thoại mong đợi nhất trong năm. Để chuẩn bị cho hoạt động này, các nghệ nhân thôn Xí Thoại tập luyện từ nhiều tháng trước nhằm đem đến những tiết mục đặc sắc nhất cho người dân địa phương và du khách. Đây không chỉ là hoạt động sinh hoạt văn hóa truyền thống mà còn là niềm tự hào của người dân nơi đây.

Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh Huỳnh Anh Tuấn cho biết: Phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, người đồng bào Ba Na thôn Xí Thoại đã và đang từng bước phục dựng lễ hội, các di sản văn hóa, bảo tồn và phát huy giá trị bằng cách tạo nên sản phẩm du lịch văn hóa cộng đồng. Đặc biệt là những điệu múa, nhảy, cách đánh trống và cồng chiêng trong loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm” của người Ba Na.

Bên cạnh các hoạt động giao lưu văn hóa cồng chiêng, địa phương thường xuyên tổ chức nhiều hoạt động như: Thi dệt thổ cẩm, thi đan đát truyền thống, ẩm thực, trưng bày, giới thiệu sản phẩm đặc trưng của đồng bào các dân tộc… Đây là dịp để người dân giao lưu, học hỏi cũng như giới thiệu, quảng bá những sản phẩm của dân tộc mình; qua đó góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp tại địa phương.

*Phát triển du lịch để nâng cao thu nhập

Thôn Xí Thoại có hơn 200 hộ dân với 600 nhân khẩu, trong đó có đến 95% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số người Ba Na. Với nỗ lực bảo tồn từ chính quyền địa phương, ngành Du lịch và các tổ chức quốc tế, thôn Xí Thoại đã tạo nên một hành trình từ danh hiệu thôn văn hóa miền núi đầu tiên của tỉnh Phú Yên cũ (năm 2000) đến thôn văn hóa du lịch cộng đồng (năm 2014). Đặc biệt, năm 2024, nơi đây chính thức được công nhận là làng nghề truyền thống dệt thổ cẩm.

Cũng trong năm 2024, được sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Hà Lan - Việt Nam), một tổ hợp làm du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại với 14 thành viên được hình thành, bước đầu xây dựng nên sản phẩm du lịch văn hóa cộng đồng như biểu diễn văn hóa cồng chiêng, dệt thổ cẩm, uống rượu cần, tham quan, dã ngoại phục vụ du khách.

Nghệ nhân Đinh Văn Máy (thôn Xí Thoại) cho biết, anh đảm nhận vai trò đánh trống trong nghệ thuật Trống đôi, cồng ba, chiêng năm. Từ khi Tổ hợp tác du lịch được thành lập, anh cùng nhiều nghệ nhân khác có dịp được biểu diễn loại hình nghệ thuật này nhiều hơn tại các lễ hội; nhờ vậy truyền bá được các giá trị đặc sắc của đồng bào Ba Na. Anh có thêm nguồn thu nhập nhỏ hằng tháng, giúp cải thiện cuộc sống gia đình.

Anh Hồ Đình Lợi, du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, anh thực sự bất ngờ khi được tham quan khu du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại. Trong không gian núi rừng hùng vĩ, người dân trong trang phục truyền thống trình diễn “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm” một cách điêu luyện, âm thanh vang vọng, trầm hùng khiến anh ấn tượng mạnh. Anh Lợi cho biết, nếu có dịp sẽ quay trở lại và lưu trú qua đêm để tìm hiểu sâu hơn về các sản phẩm du lịch cộng đồng nơi đây.

Không chỉ nổi bật với không gian cồng chiêng, nghề dệt thổ cẩm của người Ba Na ở thôn Xí Thoại cũng là một trong những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc. Những chiếc khăn, túi, váy được dệt hoàn toàn thủ công, kết hợp hoa văn độc đáo mang đậm bản sắc dân tộc. Dù từng có thời gian đứng trước nguy cơ mai một vì đầu ra hạn chế, nghề dệt nay đã được khôi phục nhờ sự hỗ trợ của chính quyền địa phương và các tổ chức thiện nguyện. Qua đó, người dân không chỉ có thêm nguồn thu nhập mà còn góp phần lan tỏa nét văn hóa đặc trưng của cộng đồng mình.

Vừa chăm chú dệt từng sợi vải trên khung cửi, nghệ nhân Nguyễn Thị Ri (thôn Xí Thoại) vừa chia sẻ: Thổ cẩm là loại vải được dệt thủ công từ sợi lanh, bông và gai dầu. Loại vải thủ công này rất an toàn cho người sử dụng, thân thiện với môi trường. “Mỗi hoa văn trên tấm vải đều phản ánh đời sống và nét văn hóa riêng của dân tộc Ba Na. Để hoàn thiện một sản phẩm, người thợ phải bỏ ra rất nhiều công sức, kiên nhẫn và sự khéo léo”, bà Ri cho biết.

Ông Lê Văn Khương, Tổ trưởng Tổ hợp tác du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại, cho biết những năm gần đây, du lịch nông nghiệp, nông thôn đã trở thành lựa chọn hấp dẫn đối với du khách mong muốn tìm hiểu văn hóa, con người và đời sống bản địa. Đây cũng là cơ hội để các vùng nông thôn, miền núi như Xí Thoại phát huy giá trị văn hóa truyền thống nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tổ hợp tác du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại đang từng bước đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân.

Theo ông Huỳnh Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh, mô hình du lịch cộng đồng tại thôn Xí Thoại là bước đi quan trọng trong việc khai thác hài hòa tiềm năng văn hóa và cảnh quan thiên nhiên của địa phương. Chính quyền xã khuyến khích người dân mở homestay, tổ chức tour trải nghiệm đời sống bản địa, qua đó tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch. Thời gian tới, xã Xuân Lãnh sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân tham gia cùng chính quyền trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, đồng thời huy động nguồn lực để đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ và bồi dưỡng kỹ năng cho lực lượng làm du lịch tại điểm du lịch cộng đồng. Đây là giải pháp quan trọng nhằm thu hút du khách, tạo việc làm bền vững và góp phần nâng cao đời sống cộng đồng./.

Tường Quân