Để phim Việt tăng cơ hội ở Oscar

Vấn đề nằm ở chỗ, Oscar không phải là cuộc thi chọn “phim hay nhất trong nước”, mà là cuộc cạnh tranh khốc liệt về ngôn ngữ điện ảnh toàn cầu, chiến lược tiếp cận, và khả năng đối thoại với thế giới.

Oscar chọn gì?

Nhìn vào những năm gần đây của hạng mục “Phim quốc tế xuất sắc” của Oscar, có thể thấy một số điểm chung rõ rệt ở các tác phẩm chiến thắng hoặc lọt sâu. Trước hết, đó thường là những bộ phim có bản sắc văn hóa rất rõ, nhưng câu chuyện lại mang tính phổ quát. “Parasite” (tạm dịch là Ký sinh trùng - Hàn Quốc) nói về phân tầng xã hội; “Another Round” (Thêm một vòng nữa - Đan Mạch) bàn về khủng hoảng trung niên; “All Quiet on the Western Front” (Phía Tây không có gì lạ - Đức) kể về chiến tranh nhưng từ góc nhìn phản chiến, phi anh hùng hóa. Không bộ phim nào cần người xem phải “hiểu văn hóa bản địa” mới cảm được, nhưng tất cả đều bắt nguồn sâu từ bối cảnh riêng.

Tiếp đếp, cách kể chuyện của Oscar ngày càng thiên về sự tiết chế và tinh tế, hơn là kịch tính bề mặt. Các phim thắng giải hiếm khi dùng cao trào lớn, mà xây dựng cảm xúc bằng nhịp điệu, không gian và chiều sâu tâm lý nhân vật. Máy quay không áp đặt cảm xúc; âm nhạc không dẫn dắt quá đà; thông điệp không được nói to mà để khán giả tự phát hiện. Và cuối cùng, thường những phim được Oscar chọn đã được “thử lửa”, sàng lọc tại các liên hoan phim (LHP) quốc tế lớn như: Cannes, Venice, Berlin, Toronto… Oscar không tồn tại như một ốc đảo, mà là điểm cuối của một hành trình dài, nơi các bộ phim đã được giới phê bình quốc tế nhận diện, tranh luận, và đánh giá từ trước.

“Mưa đỏ” thiếu gì?

“Mưa đỏ” là một trường hợp điển hình cho khoảng cách giữa thành công trong nước và khả năng cạnh tranh quốc tế. Bộ phim có thế mạnh rõ rệt: Đề tài chiến tranh, lịch sử, quy mô sản xuất lớn, cảm xúc bi tráng và sự đồng cảm mạnh mẽ từ khán giả Việt. Tuy nhiên, Oscar ưa thích những góc nhìn phản tư, đa chiều, thậm chí đầy hoài nghi. Chiến tranh trong phim Việt thường được kể như một bản anh hùng ca dù có chất bi kịch; chiến tranh trong các phim thắng Oscar lại là nơi con người bị nghiền nát, lạc lối và mất phương hướng. Sự khác biệt này được thể hiện qua ngôn ngữ kể chuyện của điện ảnh.

Thêm nữa, nhân vật của “Mưa đỏ” chưa đủ phức tạp còn với Oscar, nhân vật trung tâm cần mang mâu thuẫn nội tại sâu sắc, có những lựa chọn đạo đức, khiến người xem phải bối rối, thậm chí không đồng tình. Chính vùng xám ấy mới là nơi điện ảnh quốc tế tìm kiếm.

Trước khi dự Oscar, “Mưa đỏ” gần như vắng bóng trên bản đồ Liên hoan phim quốc tế hạng A.

Cần một tư duy chiến lược khác

Việc phim Việt nhiều năm chưa được Oscar chọn còn nằm ở tư duy làm phim và mục tiêu ngay từ đầu. Phần lớn phim Việt vẫn được sản xuất với ưu tiên số một là thị trường nội địa: Doanh thu, độ phủ truyền thông và sự an toàn trong kiểm duyệt. Trong khi đó, phim nhắm tới các LHP lớn thường chấp nhận rủi ro cao hơn, kể cả về hình thức lẫn nội dung. Một điểm yếu khác là kịch bản. Kịch bản phim Việt thường mạnh về ý tưởng ban đầu nhưng yếu ở cấu trúc, nhịp điệu và chiều sâu tâm lý. Ở các LHP lớn, kịch bản không chỉ là câu chuyện, mà là cách kể câu chuyện đó bằng điện ảnh, nơi mỗi cảnh đều có lý do tồn tại.

Nếu muốn chạm được top 15 Oscar, điện ảnh Việt cần một chiến lược dài hơi, thay vì trông chờ vào sự may mắn bất ngờ.

Trước hết, cần đầu tư nghiêm túc cho kịch bản ngay từ giai đoạn phát triển dự án, có sự tham gia của các chuyên gia quốc tế, có kinh nghiệm với các LHP lớn hạng A trên thế giới. Không phải để “Tây hóa” câu chuyện, mà để đảm bảo câu chuyện Việt có thể đối thoại với khán giả toàn cầu.

Trong quá trình làm phim và khi ra bản dựng đầu, sự tham gia đóng góp ý kiến, tư vấn của các giám tuyển quốc tế là hết sức quan trọng, để xem phim và góp ý về nhịp điệu, điểm rơi cảm xúc, những chỗ quá “địa phương”. Việc xây dựng lộ trình LHP cho một tác phẩm cũng cần hoạch định rõ ràng. Một bộ phim nhắm tới Oscar cần được “ra mắt” tại các LHP lớn, tạo tiếng vang phê bình, trước khi bước vào chiến dịch tranh giải. Điều này đòi hỏi nhà sản xuất phải hiểu luật chơi quốc tế, từ chiến lược công chiếu đến truyền thông.

Cuối cùng, cần một hệ sinh thái điện ảnh nuôi dưỡng tài năng dài hạn, nơi đạo diễn trẻ được thất bại, được thử nghiệm và được tiếp xúc sớm với chuẩn mực quốc tế.

“Mưa đỏ” không vào top 15 Oscar 2026 không phải là thất bại của riêng bộ phim này. Nó là tấm gương phản chiếu một câu hỏi lớn hơn: Chúng ta đang làm phim để được yêu trong nước, hay để được lắng nghe trên thế giới? Khi trả lời được câu hỏi đó bằng hành động cụ thể, điện ảnh Việt mới thực sự tiến gần hơn tới Oscar không phải bằng may mắn, mà bằng năng lực.