Somaliland trong bàn cờ chiến lược của Israel

Là quốc gia đầu tiên đưa ra sự công nhận chính thức, Israel đã tạo ra một tiền lệ đáng chú ý trong bối cảnh Somaliland tồn tại như một thực thể chính trị-hành chính trên thực tế hơn ba thập niên nhưng chưa từng được Liên hợp quốc hay bất kỳ cường quốc lớn nào thừa nhận về mặt pháp lý.

Động thái này nhanh chóng vấp phải phản ứng tiêu cực từ Somalia, nhiều quốc gia châu Phi, cũng như các nước Trung Đông có lợi ích trực tiếp tại Biển Đỏ. Mỹ, đồng minh then chốt của Israel, tỏ ra thận trọng, chưa đưa ra sự ủng hộ tương tự.

Trong bối cảnh đó, vấn đề đặt ra không chỉ là vì sao Israel lại lựa chọn công nhận Somaliland vào thời điểm hiện nay, mà còn là những hệ quả chiến lược dài hạn của quyết định này đối với khu vực và trật tự quốc tế.

Mục đích của Israel

Từ góc độ chính thức, Israel nhấn mạnh đến triển vọng hợp tác song phương với Somaliland trong các lĩnh vực kinh tế, nông nghiệp, y tế và công nghệ. Tuyên bố công nhận, được ký kết ngày 26/12, mở đường cho việc thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ, bao gồm việc mở đại sứ quán tại Hargeisa và Tel Aviv. Về hình thức, đây là một bước mở rộng mạng lưới đối tác của Israel tại châu Phi, phù hợp với chiến lược tăng cường hiện diện ở các khu vực ngoài Trung Đông truyền thống.

Tuy nhiên, chiều sâu của quyết định này nằm nhiều hơn ở các tính toán địa chính trị và an ninh. Somaliland tọa lạc tại vị trí chiến lược đặc biệt nhạy cảm: đối diện với miền nam Yemen và nằm ngay cửa Vịnh Aden, tuyến hàng hải nối Biển Đỏ với Ấn Độ Dương.

Khu vực này có ý nghĩa sống còn đối với thương mại toàn cầu, đặc biệt là các tuyến vận chuyển năng lượng từ Vịnh Ba Tư sang châu Âu. Việc thiết lập quan hệ với Somaliland mang lại cho Israel khả năng tiếp cận một điểm tựa chiến lược, hỗ trợ hoạt động thu thập thông tin tình báo và theo dõi các diễn biến an ninh liên quan đến lực lượng Houthi tại Yemen.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh xung đột tại Gaza và các tranh luận quốc tế xoay quanh tương lai của người Palestine, Somaliland cũng được nhắc đến như một trong những địa điểm tiềm năng cho các kịch bản tái định cư. Mặc dù chưa có thỏa thuận chính thức và vấp phải sự phản đối từ chính cư dân Somaliland, việc thảo luận về khả năng này đã góp phần thúc đẩy các tiếp xúc giữa Tel Aviv và Hargeisa từ cuối năm 2024, sau đó phát triển thành quan hệ mang tính chiến lược. Điều này cho thấy quyết định công nhận Somaliland không phải là một động thái đơn lẻ, mà là kết quả của chuỗi tính toán liên quan đến an ninh, ngoại giao và chính trị nội bộ của Israel.

Từ lịch sử hình thành đến hệ quả địa chính trị

Về mặt lịch sử, Somaliland tự xem mình là quốc gia kế thừa của Somalia thuộc Anh - một thực thể đã giành độc lập vào tháng 6/1960 và từng được 35 quốc gia công nhận, trong đó có Israel và Liên Xô. Chỉ vài ngày sau, vùng lãnh thổ này hợp nhất với Somalia thuộc Ý để hình thành Cộng hòa Somali. Sự sụp đổ của nhà nước Somali trung ương vào cuối thập niên 1980, cùng với nội chiến kéo dài, đã tạo điều kiện để Somaliland đơn phương tuyên bố độc lập ngày 18/5/1991 trong phạm vi biên giới cũ của thuộc địa Anh.

Kể từ đó, Somaliland duy trì được mức độ ổn định chính trị tương đối, xây dựng bộ máy hành chính riêng và tổ chức nhiều kỳ bầu cử, song vẫn không được cộng đồng quốc tế công nhận. Tranh chấp lãnh thổ với khu vực tự trị Puntland, đặc biệt tại các vùng giàu tài nguyên dầu mỏ, tiếp tục là một điểm nóng tiềm tàng.

Phản ứng của cộng đồng quốc tế trước quyết định của Israel phản ánh sự nhạy cảm của vấn đề. Liên minh châu Phi, Somalia, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Djibouti và Saudi Arabia đều lên án động thái này, coi đây là mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh khu vực, đồng thời nhấn mạnh nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Somalia.

Đối với nhiều quốc gia châu Phi, việc công nhận một thực thể ly khai đặt ra nguy cơ phá vỡ sự đồng thuận lâu nay về việc giữ nguyên các đường biên giới thời thuộc địa, vốn là một nguyên tắc được xem là nền tảng để hạn chế xung đột sắc tộc và lãnh thổ trên lục địa.

Mỹ, mặc dù là đồng minh chiến lược của Israel, đã chọn cách tiếp cận thận trọng. Washington tuyên bố chưa thấy cần thiết phải công nhận Somaliland vào thời điểm hiện tại, đồng thời cân nhắc các hệ quả đối với cuộc chiến chống al-Shabaab tại Somalia, nơi Mỹ đóng vai trò quan trọng trong hỗ trợ an ninh và viện trợ quân sự.

Việc Somaliland đề xuất tham gia Hiệp định Abraham và cho phép Mỹ xây dựng căn cứ hải quân gần Biển Đỏ càng làm nổi bật tính toán chiến lược, nhưng cũng khiến Washington phải cân nhắc giữa lợi ích ngắn hạn và sự ổn định dài hạn của khu vực.

Một tiền lệ nhạy cảm trong trật tự quốc tế

Giới phân tích cho rằng, quyết định của Israel mang ý nghĩa vượt ra ngoài quan hệ song phương với Somaliland. Trước hết, nó tạo ra một tiền lệ có thể khuyến khích các phong trào ly khai tại châu Phi, nơi nhiều quốc gia vẫn đối mặt với các vấn đề lịch sử về biên giới và bản sắc. Trong bối cảnh đó, việc một quốc gia có ảnh hưởng như Israel công nhận Somaliland có thể làm suy yếu nỗ lực duy trì ổn định dựa trên nguyên tắc toàn vẹn lãnh thổ.

Đối với chính Israel, đây là một bước đi rủi ro về mặt uy tín và nhất quán chính sách. Việc công nhận một thực thể ly khai diễn ra song song với việc Israel tiếp tục bác bỏ việc công nhận nhà nước Palestine - một thực thể được đa số các quốc gia thành viên Liên hợp quốc thừa nhận. Sự khác biệt trong cách tiếp cận này làm dấy lên tranh luận về tiêu chuẩn kép và có thể làm phức tạp nỗ lực mở rộng Hiệp định Abraham sang các quốc gia Hồi giáo khác.

Cuối cùng, quyết định này còn đặt ra thách thức đối với quan hệ giữa Israel và Mỹ, cũng như đối với các chiến lược an ninh khu vực tại Sừng châu Phi. Việc làm suy yếu lập trường ủng hộ Somalia có thể tạo ra khoảng trống quyền lực, làm gia tăng nguy cơ bất ổn và tạo điều kiện cho các nhóm cực đoan lợi dụng. Trong một khu vực vốn đã mong manh, bất kỳ sự điều chỉnh nào về chính sách công nhận cũng đều mang theo những hệ quả khó lường.

Rõ ràng, việc Israel công nhận Somaliland không chỉ là một quyết định ngoại giao song phương, mà là một bước đi mang tính chiến lược với tác động lan tỏa rộng lớn. Nó phản ánh sự đan xen phức tạp giữa lợi ích an ninh, địa chính trị và các nguyên tắc nền tảng của trật tự quốc tế, những yếu tố sẽ tiếp tục định hình phản ứng và điều chỉnh chính sách của các bên liên quan trong thời gian tới.