Động lực tăng trưởng từ ngành hàng không, du lịch

Phát triển hàng không gắn với du lịch là một trong những động lực then chốt thúc đẩy kinh tế-xã hội tại các địa phương, từ đó đóng góp quan trọng vào tăng trưởng chung của nền kinh tế.

Với khả năng kết nối vùng lãnh thổ; thúc đẩy du lịch, thương mại, đầu tư và lan toả giá trị sang nhiều lĩnh vực khác, ngành hàng không giữ vai trò then chốt trong chiến lược phát tiển kinh tế quốc gia hiện đại.

Hai động cơ tăng trưởng đồng bộ

Trong 9 tháng đầu năm 2025, ngành du lịch Việt Nam đã ghi nhận sự tăng trưởng vượt bậc khi đón hơn 15,4 triệu lượt khách quốc tế, tăng 21,5% so với cùng kỳ năm trước. Sự sôi động của thị trường khách quốc tế đã trực tiếp thúc đẩy doanh thu ngành lữ hành cũng như lĩnh vực dịch vụ lưu trú và ăn uống tăng tương ứng 20,5% và 14,8% so với cùng kỳ. Mức tăng trưởng ấn tượng của ngành du lịch là yếu tố quan trọng để khu vực dịch vụ đảm đương được vai trò là một trong ba động lực chính của tăng trưởng kinh tế, bên cạnh đầu tư công và xuất khẩu.

Trong tổng số khách quốc tế đến Việt Nam, có 84,5% khách đi bằng đường hàng không; 15,3% đi bằng đường bộ và chỉ 0,2% đi bằng đường biển. So với thông lệ quốc tế, vận tải hàng không tại thị trường du lịch Việt Nam chiếm tỷ lệ sử dụng cao hơn vì số liệu của Tổ chức Du lịch Thế giới (UNWTO) năm 2023 cho thấy hơn 55% khách du lịch quốc tế di chuyển bằng đường hàng không (so sánh cùng thời điểm năm 2023, tỷ lệ khách quốc tế đến Việt Nam bằng đường hàng không chiếm 86,9% trong tổng số khách quốc tế đến Việt Nam). Theo TS Đỗ Diệu Hương, Viện Kinh tế Việt Nam và thế giới, con số này đã phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa hàng không và du lịch như hai động cơ tăng trưởng đồng bộ.

Đáng lưu ý, sự phối hợp giữa chiến lược phát triển hàng không và du lịch là điều kiện tiên quyết để mở rộng thị trường và nâng cao giá trị chuỗi ngành du lịch. Tại Việt Nam, việc mở rộng mạng bay quốc tế một cách nhanh chóng của các hãng hàng không, đặc biệt là hãng hàng không quốc gia Vietnam Airlines đã góp phần hình thành các trung tâm kinh tế năng động luôn giữ được tốc độ tăng trưởng khách quốc tế cao như Đà Nẵng, Nha Trang, Phú Quốc…

Xét trên bình diện chung nền kinh tế, sự phát triển của ngành hàng không đã tạo ra giá trị kinh tế trực tiếp và thúc đẩy phát triển các ngành liên quan. Theo số liệu của Hiệp hội Hàng không quốc tế (IATA) công bố năm 2019, ngành hàng không Việt Nam đóng góp trực tiếp khoảng 2 tỷ USD vào GDP và tạo ra hơn 240 nghìn việc làm, bao gồm cả lao động gián tiếp và trực tiếp. Bước vào kỷ nguyên mới, ngành hàng không được xác lập lại tầm nhìn phát triển với mục tiêu phấn đấu trở thành ngành kinh tế chiến lược, hiện đại, có năng lực cạnh tranh khu vực và quốc tế; duy trì tốc độ tăng trưởng thị trường vận tải hằng năm đạt 2 con số, nằm trong top đầu khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Vận dụng kinh nghiệm quốc tế

Bối cảnh quy hoạch hạ tầng hàng không đang bước vào giai đoạn chuyển tiếp chiến lược trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, bài học kinh nghiệm quốc tế cho thấy, thành công không chỉ đo bằng việc xây dựng thêm đường băng, nhà ga mà phải nhìn cả bức tranh kinh tế-xã hội và quy hoạch rộng hơn, với yêu cầu quy hoạch các cảng hàng không, sân bay luôn đi đôi với tăng trưởng kinh tế thông qua thúc đẩy thương mại, du lịch, việc làm.

PGS. TS Vũ Văn Hà, nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản cho biết, phát triển ngành hàng không được xem như trụ cột chính của nền kinh tế Singapore. Đóng góp trực tiếp của ngành hàng không tương đương 2,7% GDP của Singapore nhưng nếu tính gộp mức độ đóng góp của các ngành lan toả như công nghiệp hỗ trợ, khách du lịch nước ngoài, chuỗi cung ứng…, mức độ đóng góp lên đến 11,8% GDP. Chìa khoá thành công của Singapore chính là sân bay Changi. Đây là điểm trung chuyển nổi tiếng với cơ sở vật chất cao cấp, những sự kiện hoành tráng và danh sách khách thuê ấn tượng, là điểm đến của hơn 100 hãng hàng không bay đến hơn 400 thành phố trên toàn cầu và còn là trung tâm vận chuyển hàng hoá quan trọng của quốc đảo này.

Bài học kinh nghiệm Việt Nam có thể tham khảo từ Singapore là phải phát triển chiến lược hạ tầng cơ sở đồng bộ, tạo ra mô hình vận tải đa phương thức, giúp tối ưu hoá thời gian và chi phí vận chuyển. Đồng thời liên kết tích hợp ngành hàng không với logistics; có tư duy kết nối khu vực và toàn cầu. Để ngành hàng không phát triển mạnh mẽ, bài học từ mô hình sân bay Changi cũng cho thấy không thể thiếu chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và đặc biệt là vai trò hỗ trợ của Chính phủ trong việc định hình tác động kinh tế của ngành hàng không thông qua cơ chế chính sách và hoạt động đầu tư.

Nhu cầu vận tải hàng không tăng mạnh đang trở thành ưu tiên chiến lược của nhiều quốc gia, thúc đẩy một cuộc đua đầu tư mở rộng công suất sân bay ở các quốc gia châu Á với xu hướng chung là vừa nâng cấp sân bay hiện hữu, vừa quy hoạch sân bay mới với tầm nhìn dài hạn, tích hợp chặt chẽ với mạng lưới giao thông đô thị và vùng.

Theo đó, Hồng Kông (Trung Quốc) đã khai trương đường băng thứ 3 trong năm 2024, Hàn Quốc hoàn tất giai đoạn 4 mở rộng sân bay Incheon… trong khi Trung Quốc, Úc chọn giải pháp xây dựng sân bay mới nhằm giải quyết vấn đề quá tải. Từ kinh nghiệm các nước Đông Á nâng cấp và mở rộng công suất sân bay trong bối cảnh đô thị hoá, PGS. TS Nguyễn Trọng Xuân, Trường Đại học Hùng Vương cho rằng, Việt Nam cần xây dựng quy hoạch sân bay quốc gia và vùng đô thị với tầm nhìn ít nhất 30-50 năm.

Đặc biệt, cần phát triển hệ thống hạ tầng đồng bộ, nhất là kết nối giao thông, như ưu tiên đầu tư các dự án đường cao tốc TP Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây mở rộng và tuyến metro hoặc đường sắt nhẹ kết nối vào sân bay Long Thành đồng bộ với tiến độ xây dựng sân bay. Quá trình này cũng cần chú ý bảo vệ môi trường, bảo đảm hài hoà lợi ích xã hội và cộng đồng, huy động đầu tư công-tư kết hợp.

Hầu hết các hãng hàng không lớn trên thế giới muốn trở thành hãng hàng không quốc gia và cạnh tranh tốt phải được nhà nước giao cơ sở hạ tầng để làm căn cứ hậu cần nhưng hiện nay, 

Vietnam Airlines chưa có căn cứ hậu cần đúng nghĩa là nhà nước giao để xây dựng hệ sinh thái hàng không khép kín. Hơn nữa, hạ tầng giao thông kết nối từ trung tâm TP Hồ Chí Minh đến sân bay Long Thành còn hạn chế, rất khó để Vietnam Airlines cạnh tranh lấy sân bay Long Thành làm điểm trung chuyển khi định vị trở thành hãng hàng không quốc tế 5 sao.

Văn Huyện