Doanh nghiệp nông nghiệp chuyển mình trước triển vọng tăng trưởng ngành nông nghiệp công nghệ cao

Bức tranh tổng quan các doanh nghiệp lớn ngành nông nghiệp

Top 10 Công ty uy tín ngành Nông nghiệp Công nghệ cao năm 2025 mới đây đã được Công ty CP Báo cáo đánh giá Việt Nam (Vietnam Report) công bố với các tên tuổi lớn đã và đang dẫn dắt định hình thị trường trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao.  

Bối cảnh chuyển dịch: Từ “trụ đỡ” đến “động lực”

Trong nhiều thập kỷ, nông nghiệp luôn được coi là “trụ đỡ” của nền kinh tế Việt Nam, giữ vai trò ổn định xã hội, bảo đảm an ninh lương thực và đóng góp tích cực cho cán cân thương mại. Năm 2023, GDP toàn ngành nông, lâm, thủy sản đạt mức tăng trưởng 3,83%, giúp duy trì tăng trưởng GDP cả nước ở mức 5,05%. Sang năm 2024, mức tăng trưởng của khu vực này có dấu hiệu chững lại, ước tính đạt 3,27%. Nhưng trong nửa đầu năm 2025, toàn ngành lấy lại đà tăng trưởng 3,84% so với cùng kỳ, cho thấy khả năng phục hồi bền bỉ trong bối cảnh quốc tế còn nhiều biến động.

Từ góc nhìn chiến lược, nông nghiệp Việt Nam không thể chỉ duy trì vai trò trụ đỡ mà đang dần trở thành động lực tăng trưởng mới. Sự chuyển dịch này đòi hỏi phải công nghệ hóa toàn bộ chuỗi giá trị để vượt qua được giới hạn về năng suất, chất lượng, khả năng truy xuất, đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu. Đây cũng là nền tảng để doanh nghiệp NNCNC khẳng định vị thế, mở ra chương mới trong tiến trình đưa nông nghiệp Việt Nam trở thành động lực tăng trưởng mới.

Trong bối cảnh đó, khảo sát vừa công bố về doanh nghiệp ngành NNCNC của Vietnam Report chỉ ra bốn phát hiện chính. Thứ nhất, về mô hình kinh doanh, 55% doanh nghiệp lựa chọn mô hình tích hợp toàn chuỗi giá trị – từ đầu vào giống, phân bón đến chế biến và phân phối – nhằm kiểm soát chất lượng và tối ưu hiệu quả; 32% tập trung chuyên biệt vào một mắt xích (xuất khẩu gạo, cà phê, thủy sản…), nhấn mạnh chiều sâu và tiêu chuẩn quốc tế; 14% doanh nghiệp cung cấp nền tảng công nghệ (IoT, blockchain, giải pháp quản trị nông hộ…), đóng vai trò kích hoạt toàn ngành.

Thứ hai, về mức độ ứng dụng công nghệ, công nghệ sinh học (86,4%) và công nghệ số (81,8%) được triển khai rộng nhất, tiếp theo là tự động hóa (68,2%) và công nghệ sau thu hoạch (63,6%), trong khi nông nghiệp chính xác mới đạt 50%. Các doanh nghiệp đang đi nhanh trong những mảng gần thị trường và gắn với hiệu quả trực tiếp, nhưng vẫn còn nhiều dư địa cho các công nghệ lõi đòi hỏi đầu tư dài hạn.

Thứ ba, về đầu tư nghiên cứu phát triển (R&D), dữ liệu cho thấy 52% doanh nghiệp dành dưới 3% doanh thu cho R&D. Chỉ 19% doanh nghiệp đầu tư trên 5% doanh thu, khá khiêm tốn so với quốc tế (Israel dành khoảng 15% GDP ngành nông nghiệp, Hà Lan là khoảng 10%). Việc nâng chuẩn đầu tư cho đổi mới sáng tạo là chìa khóa để Việt Nam rút ngắn khoảng cách với các quốc gia tiên phong.

Thứ tư, về truyền thông, phân tích dữ liệu Media Coding giai đoạn 8/2024 - 7/2025 phản ánh sự chuyển dịch chiến lược của doanh nghiệp so với 12 tháng trước đó: từ quản trị hình ảnh sang chủ động kể câu chuyện về hiệu quả kinh doanh và trách nhiệm xã hội. Truyền thông và công chúng đang quan tâm nhiều hơn đến các con số biết nói cũng như hành động cụ thể của doanh nghiệp.

Các lĩnh vực trọng điểm và cơ hội mới

Ngành hàng rau quả đang nổi lên như một trong những động lực tăng trưởng mạnh mẽ nhất của nông nghiệp Việt Nam. Trên đà kim ngạch ấn tượng 7,12 tỷ USD trong năm 2024, ngành tiếp tục bứt phá trong 9 tháng đầu năm 2025 với giá trị xuất khẩu đạt khoảng 6,11 tỷ USD, tăng 8,3% so với cùng kỳ, mở ra kỳ vọng cán mốc kim ngạch 8 tỷ USD trong năm nay.

Để thâm nhập và đứng vững tại các thị trường khó tính, doanh nghiệp Việt phải tuân thủ những tiêu chuẩn quốc tế nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm và thực hành nông nghiệp tốt như GlobalG.A.P., HACCP, ISO 22000…

Việc chuyển đổi sang nông nghiệp bền vững không chỉ là định hướng chính sách mà đã trở thành chiến lược hành động của các doanh nghiệp tiên phong. Theo khảo sát của Vietnam Report, có 72,6% doanh nghiệp đã có chiến lược ESG toàn diện và đang tích cực triển khai.

Trong bối cảnh đó, thị trường tín chỉ carbon nổi lên như một cơ hội mới để biến cam kết ESG thành doanh thu trực tiếp. Có 68,2% doanh nghiệp đang tìm hiểu cơ hội tín chỉ carbon, trong khi 18,2% doanh nghiệp đã có dự án cụ thể, phản ánh tiềm năng lớn nhưng cũng đòi hỏi khung pháp lý rõ ràng và mô hình kinh doanh khả thi.

Một số hướng đi triển vọng gồm: Lúa carbon thấp với 7 triệu ha đất canh tác; Lâm nghiệp REDD+ với 15 triệu ha rừng và tỷ lệ che phủ 42%; Chăn nuôi – biogas và thủy sản carbon thấp; Các nền tảng công nghệ để chuẩn hóa dữ liệu và thương mại hóa tín chỉ.

Điểm nghẽn thể chế và kỳ vọng vào vai trò của Chính phủ

Để tổng hợp một cách hệ thống các yếu tố nội tại và ngoại cảnh đang định hình tương lai ngành NNCNC Việt Nam, ma trận phân tích SWOT cung cấp một lăng kính chiến lược toàn diện.

Đặc biệt, bên cạnh những thách thức bên ngoài, các doanh nghiệp Việt còn phải đối mặt với nhiều thách thức bên trong như vấn đề niềm tin, vốn, quy mô, nhân lực và pháp lý.

Trong đó, sự thiếu linh hoạt trong khung pháp lý cho công nghệ và thị trường mới là một “điểm nghẽn” nghiêm trọng. Một ví dụ điển hình là sự lúng túng trong định nghĩa “máy móc nông nghiệp” để áp dụng chính sách hỗ trợ. Các thiết bị công nghệ số như cảm biến đo đất hay phần mềm quản lý trang trại đôi khi không được coi là “máy móc” theo định nghĩa truyền thống, khiến nông dân khó tiếp cận gói hỗ trợ của địa phương.

Trong bối cảnh ngành NNCNC Việt Nam đang hướng đến trở thành động lực tăng trưởng mới, cần sự đồng bộ giữa chính sách của Nhà nước, chiến lược của doanh nghiệp và sức sáng tạo từ hệ sinh thái khởi nghiệp.

Với Nhà nước, vai trò then chốt không chỉ là hỗ trợ mà là kiến tạo sân chơi: nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý cho NNCNC và tín chỉ carbon, đẩy mạnh “ngoại giao nông nghiệp” để mở cửa thị trường xuất khẩu chính ngạch cho nông sản chiến lược.

Với doanh nghiệp, nhiệm vụ cấp bách là đầu tư vào lõi công nghệ và dữ liệu, tích hợp ESG và tín chỉ carbon thành lợi thế cạnh tranh, đồng thời vừa chinh phục thị trường quốc tế vừa xây dựng thương hiệu mạnh trên sân nhà.

Với startup và quỹ đầu tư, cần phát triển giải pháp tạo hiệu ứng mạng lưới, hợp tác với các tập đoàn và viện nghiên cứu, song song mở rộng thị trường ra Đông Nam Á ngay từ đầu