Gỡ vướng việc "mượn" hồ sơ để đi làm

BHXH Việt Nam vừa đề xuất thêm phương án giải quyết vướng mắc liên quan đến việc hưởng chế độ BHXH đối với người lao động (NLĐ) mượn hồ sơ tư pháp tham gia BHXH.

Xử lý thấu tình đạt lý

Theo BHXH Việt Nam tình trạng NLĐ mượn hồ sơ tư pháp tập trung tại các tỉnh có nhiều khu công nghiệp lớn như Bình Dương, Đồng Nai, Long An, Quảng Ninh, TP HCM, Bình Phước, Vĩnh Phúc... Nguyên nhân được cho là do NLĐ không đáp ứng được điều kiện tuyển dụng của người sử dụng lao động (NSDLĐ) như tuổi đời, bằng cấp chuyên môn, địa bàn nơi cư trú.

Trước đó, tại báo cáo gửi kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) đã đề cập đến tình trạng NLĐ mượn hồ sơ của người khác tham gia BHXH. Bộ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Đào Ngọc Dung cho biết việc lập khống, làm giả hồ sơ hiện nay chủ yếu là mượn hồ sơ rồi tham gia BHXH.

Theo báo cáo sơ bộ của BHXH Việt Nam, đến nay số NLĐ mượn hồ sơ tư pháp mà cơ quan BHXH các địa phương đã phát hiện hơn 3.700 trường hợp. "Ở đây chủ yếu là do trong cùng gia đình người này mượn tên, mượn tuổi, mượn nghề nghiệp của người kia, sau đó tham gia BHXH" - Bộ trưởng Dung cho biết.

Cũng theo ông Dung, Bộ LĐ-TB-XH đang cùng với cơ quan BHXH nghiên cứu nhanh vấn đề này nhằm xử lý thấu tình đạt lý, làm sao để NLĐ đóng bảo hiểm thật và hưởng thật. Hiện tại, NLĐ mượn hồ sơ muốn điều chỉnh thông tin cá nhân để làm cơ sở tiếp tục tham gia và hưởng các quyền lợi BHXH. Tuy nhiên, theo Bộ LĐ-TB-XH, việc NLĐ mượn hồ sơ của người khác để giao kết hợp đồng lao động (HĐLĐ) là hành vi vi phạm nguyên tắc trung thực và vi phạm nghĩa vụ cung cấp thông tin khi giao kết HĐLĐ. Với những trường hợp mượn hồ sơ của người khác để giao kết HĐLĐ là trường hợp HĐLĐ vô hiệu toàn bộ.

Trước thực tế này, Bộ LĐ-TB-XH đã đề nghị UBND các tỉnh, thành phố và cơ quan BHXH, hướng dẫn NLĐ, NSDLĐ ra cơ quan tòa án để thực hiện thủ tục tuyên bố HĐLĐ vô hiệu. Sau khi tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu, giữa doanh nghiệp và NLĐ phải ký lại HĐLĐ theo đúng thông tin của NLĐ. Lúc này NLĐ mới được hưởng đúng chính sách bảo hiểm của mình.

Nhiều vướng mắc trong giải quyết chế độ

BHXH Việt Nam cho biết ngày 31-5-2022, Bộ LĐ-TB-XH đã có Công văn số 1767/LĐTBXH-BHXH hướng dẫn đối với trường hợp NLĐ mượn hồ sơ tư pháp. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cơ quan BHXH vẫn gặp nhiều vướng mắc trong xử lý các tình huống phát sinh trong thực tiễn, chưa có hướng giải quyết đối với các trường hợp đã hưởng chế độ BHXH.

Cụ thể, trường hợp đơn vị sử dụng lao động còn hoạt động: NLĐ nộp đơn yêu cầu TAND quận, huyện tuyên bố HĐLĐ vô hiệu thì tòa án trả lại đơn yêu cầu cung cấp biên bản hòa giải của hòa giải viên lao động. Trường hợp đơn vị sử dụng lao động đã giải thể, khi NLĐ nộp đơn yêu cầu TAND quận, huyện tuyên bố HĐLĐ vô hiệu thì tòa án trả lại đơn không giải quyết do không có chủ thể để khởi kiện. Trường hợp người cho mượn hồ sơ sử dụng thẻ BHYT của người mượn hồ sơ để đi khám, chữa bệnh. 

Ngoài ra, các trường hợp được tuyển dụng trước năm 1995 cũng chưa có hướng dẫn... Hiện cơ quan BHXH chưa thể thống kê chính xác số liệu thực tế các trường hợp mượn hồ sơ tư pháp mà chưa phát sinh vướng mắc, khiếu kiện giữa người mượn và người cho mượn hoặc qua rà soát đồng bộ tổng thể dữ liệu người tham gia BHXH với dữ liệu dân cư của Bộ Công an. Qua báo cáo sơ bộ của BHXH các tỉnh, thành phố, ước tính đến hết ngày 31-12-2022 có 214 trường hợp mượn hồ sơ tư pháp chưa điều chỉnh thông tin nhân thân.

Trước thực trạng trên, BHXH Việt Nam đề xuất Bộ LĐ-TB-XH hướng dẫn trên cơ sở nguyên tắc đóng - hưởng và đề cao quyền lợi của NLĐ. Cụ thể, giao Sở LĐ-TB-XH là cơ quan quản lý nhà nước về lao động tại địa phương chủ trì phối hợp với các cơ quan có liên quan để xem xét ra kết luận về việc mượn hồ sơ tư pháp đối với từng trường hợp cụ thể. Đối với NLĐ đang tham gia BHXH hoặc đang bảo lưu thời gian tham gia BHXH, căn cứ quyết định tuyên bố HĐLĐ vô hiệu của tòa án hoặc kết luận của Sở LĐ-TB-XH thực hiện điều chỉnh lại thông tin về nhân thân trong hồ sơ tham gia BHXH để làm căn cứ giải quyết hưởng các chế độ BHXH khi NLĐ đủ điều kiện.

Với trường hợp đã giải quyết chế độ BHXH ngắn hạn (ốm đau, thai sản, dưỡng sức, phục hồi sức khỏe) trong thời gian NLĐ mượn hồ sơ tư pháp tham gia BHXH, không thực hiện thu hồi số tiền đã giải quyết hưởng khi NLĐ cam kết đã nhận trợ cấp, vì theo nguyên tắc đóng - hưởng NLĐ có đóng BHXH. Mặt khác vì chế độ BHXH ngắn hạn do NSDLĐ đề nghị giải quyết nên trong thời gian mượn hồ sơ tư pháp thì NLĐ đã được NSDLĐ xác minh về việc đóng BHXH và nghỉ việc do bị ốm đau, thai sản, dưỡng sức, phục hồi sức khỏe.

Ngoài ra, đối với những trường hợp đã được giải quyết hưởng lương hưu, trợ cấp tuất hằng tháng và các khoản trợ cấp hằng tháng khác (nếu có), căn cứ quyết định tuyên bố HĐLĐ vô hiệu của tòa án hoặc kết luận của Sở LĐ-TB-XH để điều chỉnh lại thông tin nhân nhân đúng của NLĐ, xem xét thực hiện điều chỉnh hoặc hủy quyết định hưởng chế độ BHXH (nếu có) đối với NLĐ hoặc thân nhân NLĐ do đã giải quyết hưởng theo thông tin nhân thân của người cho mượn hồ sơ; thu hồi các khoản chênh lệch đã chi trả do giải quyết theo thông tin nhân thân sai.