Khát khao phục hồi, phổ biến các làn điệu dân ca H’rê

Dù cuộc sống còn nhiều vất vả, nhọc nhằn nhưng trái tim Nghệ nhân Ưu tú Đinh Thị Y (65 tuổi), thôn Long Thượng, xã Sơn Mai, chưa bao giờ ngừng thổn thức trước những điệu hát của người H'rê. Bà thuộc lòng từng câu hát ta lêu (hát kể chuyện), ca chôi (hát đối đáp), ka eh (hát ru), vva dhô (hát đồng dao)… Đó không chỉ là tình yêu mà còn là niềm đam mê đã ngấm sâu vào máu thịt của bà.

Với năng khiếu trời phú và giọng ca ngọt ngào, bà Đinh Thị Y là một trong số ít nghệ nhân không chỉ thuộc lòng mà còn biết sáng tác các làn điệu dân ca của đồng bào H’rê. Trong đó, bà đặc biệt yêu thích điệu ta lêu bởi tính chất tự sự, chia sẻ. Bà cho biết, có hai dòng ta lêu gồm: ta lêu cổ và ta lêu mới. Trong đó ta lêu cổ dùng để hát, kể cho con cháu nghe bên bếp lửa nhà sàn, kể về các anh hùng huyền thoại của cộng đồng tộc người; các vị thần linh, phản ánh mối quan hệ con người, giữa người và loài vật, cây cối hoặc giữa loài vật với cây cối... Dòng ta lêu mới, ca ngợi quê hương, Đảng, Bác Hồ, bộ đội; tình đoàn kết các dân tộc anh em, mối tình gắn bó giữa quân và dân; ca ngợi cuộc sống mới, tinh thần lao động sản xuất... đặc biệt là về tình yêu đôi lứa.

Bà Y kể, từ thuở ấu thơ, tiếng ru con của mẹ, tiếng hát ta lêu, ca chôi của các bà, các mẹ đã vang lên trong đời sống thường nhật, lễ hội hay trên nương rẫy, ngấm dần vào tâm hồn bà. Nhờ vậy, bà sớm thấm nhuần những ngôn từ, tiết tấu mượt mà, đằm thắm của dân tộc mình. Điều làm bà lo lắng nhất hiện nay là những làn điệu dân ca, các điệu múa và nghi thức lễ hội có nguy cơ bị lãng quên dần trong đời sống hiện đại. Những năm qua, bà luôn nỗ lực tìm hiểu, nghiên cứu những nét văn hóa đặc sắc ấy với khát khao phục hồi, phổ biến, đưa nó quay trở lại trong đời sống tinh thần của bà con nơi đây.

Chị Đinh Thị Đặng, thôn Lãnh Hạ, xã Sơn Mai là một trong những học trò của bà Y. Chị Đặng cho biết, nhờ sự truyền đạt nhiệt tình của bà Y nên đến nay chị đã hát được rất nhiều bài ta lêu, ca chôi của đồng bào H’rê. Hiện chị đang truyền dạy lại những gì học được cho các bạn trẻ.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Sơn Mai, đánh giá cao những đóng góp của Nghệ nhân Ưu tú Đinh Thị Y trong việc sưu tầm, sáng tác và truyền dạy các làn điệu dân ca của đồng bào H’rê. Ông cho biết, thời gian tới, chính quyền sẽ tiếp tục đồng hành cùng nghệ nhân và người dân địa phương trong công tác gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa vùng cao, đặc biệt là các làn điệu dân ca.

Cũng như bà Y, bà Phạm Thị Lài (71 tuổi) ở thôn Bùi Hui, xã Đặng Thùy Trâm vẫn miệt mài hát những làn điệu dân ca được các bà, các mẹ truyền dạy. Dù tuổi đã cao nhưng bà vẫn nhiệt tình tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ trong thôn, đi biểu diễn ở các sự kiện trong và ngoài xã. Để gìn giữ nét truyền thống đặc sắc đó, nhiều năm nay, bà còn lặn lội đến các thôn, xóm xa xôi để tìm tòi sưu tầm, nghiên cứu hướng phục hồi các làn điệu dân ca.

Bà Lài tâm sự, bản thân rất lo lắng nếu sau này con cháu không còn biết hát các làn điệu dân ca H’rê nữa thì truyền thống của cha ông sẽ mất đi. Vì vậy, để lưu giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc mình, bà thường xuyên cất lên tiếng hát nhằm lan tỏa tình yêu âm nhạc dân tộc đến thế hệ trẻ. Nhờ sự tận tâm của bà, nhiều bạn trẻ đã dần hứng thú hơn với việc học những làn điệu dân ca truyền thống. “Tôi sẽ tích cực dành nhiều thời gian để truyền dạy cho thế hệ trẻ học hát dân ca H'rê với mong muốn các làn điệu này sẽ được truyền từ thế hệ này đến thế hệ khác,” bà Lài chia sẻ.

Bà Nguyễn Thị Vân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Đặng Thùy Trâm cho biết, bà Phạm Thị Lài là một tấm gương sáng trong việc giữ gìn văn hóa truyền thống của đồng bào H'rê. Bà không chỉ là người có đóng góp lớn cho xã hội mà còn là biểu tượng sống cho sự đoàn kết và gìn giữ bản sắc dân tộc. Chính quyền địa phương đang tích cực hỗ trợ để bà Lài sớm được công nhận danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú nhằm ghi nhận những cống hiến quý báu của bà./.

Đinh Hương