Đồng bào Nùng gìn giữ nét đẹp, phát huy các di sản văn hóa
Đồng bào dân tộc Nùng chiếm 42,9% dân số tỉnh Lạng Sơn, với 4 nhóm chính là Nùng Cháo, Nùng Inh, Nùng Phàn Slình (Phàn Slình Cúm Cọt; Phàn Slình Hua Lài) và Nùng An. Nét đẹp trong đời sống văn hóa, phong tục tập quán của đồng bào Nùng là sự kết tinh trong quá trình lao động sáng tạo, tài sản quý báu của đồng bào, góp phần bồi đắp, làm giàu thêm cho văn hóa xứ Lạng.
Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn Phan Văn Hòa cho biết, dân tộc Nùng có kho tàng văn hóa truyền thống phong phú, đa dạng, gắn liền với đời sống, sinh hoạt, tín ngưỡng. Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa dân tộc, trong đó có dân tộc Nùng, Sở đẩy mạnh tuyên truyền, rà soát, kiểm kê, lập danh mục và nghiên cứu, xây dựng cơ sở dữ liệu về di sản văn hóa phi vật thể. Đồng thời, bảo tồn làng nghề truyền thống của đồng bào như đan lát, thêu dệt thổ cẩm, trang phục truyền thống, tổ chức chương trình, sự kiện văn hóa, biểu diễn hát Sli, Then và múa sư tử mèo của dân tộc Nùng...
Từ năm 2019 đến nay, các bên liên quan tổ chức 10 hội thảo, hội nghị tập huấn về quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di sản. Ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh tổ chức điều tra, nghiên cứu, sưu tầm và phân loại các loại hình di sản văn hóa phi vật thể của người Nùng như: hát Then, Sli, làn điệu dân ca, lễ hội truyền thống, trang phục, nghề thủ công truyền thống. Nhờ đó, những nét văn hóa độc đáo vẫn được gìn giữ và bảo tồn…
Đặc biệt, thực hiện Dự án 6 của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, từ năm 2022 đến nay, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp ngành chức năng, chính quyền các huyện, thành phố thực hiện một số tiểu dự án thành phần. Trong đó có một số dự án tiêu biểu về phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc Nùng như: Bảo tồn nghề thêu, dệt thổ cẩm dân tộc Nùng Phàn Slình (Nùng Cúm Cọt) ở huyện Cao Lộc; tổ chức truyền dạy nâng cao kỹ năng thực hành, trình diễn một số loại hình di sản văn hóa truyền thống dân tộc Nùng xã Thiện Thuật, huyện Bình Gia. Qua đây, nhiều nét văn hóa bị mai một được phục dựng, trở thành di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, sản phẩm du lịch đặc sắc như nghi lễ Then và múa sư tử mèo, hát Sli
Một thành tố văn hóa chứa đựng nhiều giá trị đặc sắc của dân tộc Nùng tại Lạng Sơn đó là trang phục. Mỗi nhóm Nùng đều có cách trang trí khác nhau, đơn cử, người Nùng Phàn Slình thường có những đường chỉ nổi, thêu sặc sỡ phần cổ và vạt áo. Còn trang phục người Nùng Cháo lại được thêu với phần chỉ chìm kín đáo. Đa phần, trang phục của người Nùng thiên về tạo dáng với phần thân áo ngắn được xẻ tà, quần may rộng. Màu sắc chủ đạo là chàm, đen.
Nghệ nhân Long Thị Nga, dân tộc Nùng Phàn Slình (Cúm Cọt), thôn Nà Tèn, xã Hải Yến, huyện Cao Lộc chia sẻ, bộ trang phục của nhóm Nùng Cúm Cọt được làm từ vải nhuộm chàm, ít hoa văn. Để bộ trang phục nổi bật, người phụ nữ thêu chỉ màu và các hạt bạc nhỏ lên khăn đội đầu. Phụ nữ Nùng xưa kia chỉ may quần áo cho gia đình mặc trong sinh hoạt hằng ngày nhưng gần đây, nhiều người không tự làm trang phục nữa nên bà cùng một số chị em lành nghề trong xã nhận may. Bà mua vải sẵn ở chợ về để cắt, may nhưng họa tiết hoàn toàn được thêu bằng tay.
Hát Sli của người Nùng để lại ấn tượng trong lòng du khách thập phương mỗi khi về với xứ Lạng. Sli trong tiếng Nùng nghĩa là "thơ", hát Sli là hình thức hát giao duyên thể hiện qua các câu thơ, được biểu diễn dưới dạng đối đáp giữa cặp nam, nữ...
Chủ tịch Hội Bảo tồn dân ca tỉnh Lạng Sơn Phùng Văn Muộn thông tin, thông thường Sli có 3 lối hát cơ bản là hát nói (đọc thơ), xướng Sli (ngâm thơ) và dằm Sli hoặc nhằm Sli (lên giọng hát). Ở Lạng Sơn, hiện nay, có 4 nhóm Nùng chính, trong đó, Nùng Cháo có Sli Slình Làng, Nùng Phàn Slình có Sli Sloong Hao, Nùng An có hát Hèo phưn... Năm 2019, hát Sli của người Nùng tỉnh Lạng Sơn được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Múa sư tử mèo là trò diễn độc đáo ở xứ Lạng, thể hiện khát vọng của con người về một cuộc sống tốt đẹp hơn bởi đồng bào nơi đây quan niệm sư tử là tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát đạt, sư tử đi đến đâu mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó…
Ông Nông Văn Hiện, nghệ nhân múa sư tử mèo người Nùng, thôn Hợp Tân, xã Gia Cát, huyện Cao Lộc chia sẻ, từ năm 1986, ông đứng ra thành lập đội múa sư tử thôn Hợp Tân. Từ đó đến nay, đội múa không ngừng lớn mạnh. Với mong muốn trao truyền, bảo tồn, phát triển nét đẹp, giá trị văn hóa của đồng bào mình, nhiều năm qua, ông Hiện truyền dạy điệu múa sư tử mèo cho nhiều người dân tại các địa phương trong tỉnh; mở lớp dạy múa ở các huyện Cao Lộc, Lộc Bình, Bắc Sơn, Văn Quan với hơn 200 học viên tham gia...
Tiến sĩ Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh Lạng Sơn thông tin, để phát huy giá trị di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc Lạng Sơn, trong đó có dân tộc Nùng, những năm qua, Hội phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức tuyên truyền về di sản tại 11 huyện, thành phố; huy động nguồn lực xã hội hóa nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa./.
Anh Tuấn
