Thu hẹp khoảng cách số, chuyển đổi số bao trùm để không ai bị bỏ lại phía sau

Khoảng cách số - rào cản cho sự phát triển

Một báo cáo của Ngân hàng thế giới World Bank cho thấy khoảng cách số vẫn là vấn đề dai dẳng với nhiều quốc gia. Đặc biệt, những nước có thu nhập thấp, khoảng cách số thể hiện rõ nét thông qua những khoảng cách địa lý, tuổi tác, giới tính hay trình độ lao động của các quốc gia. Khoảng cách số ngày càng được nhận diện rõ hơn khi người dân làm việc tại nhà, giáo dục trực tuyến, thương mại điện tử, dùng mạng xã hội hay việc bỏ sóng 2G lên 5G.

Theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam, khu vực châu Á và Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam đã và đang vượt lên các khu vực khác về phát triển kỹ thuật số trong những thập niên gần đây, song lợi ích chưa được chia đều. Chẳng hạn như trên toàn khu vực, tỉ lệ người dùng internet tại thành thị cao hơn 13 điểm phần trăm so với tại nông thôn; tốc độ tải xuống internet di động tại các khu vực thành thị cũng nhanh hơn 38% so với ở khu vực nông thôn.

Cụ thể hơn tại Việt Nam, một kết quả nghiên cứu cho thấy rằng mặc dù chuyển đổi số đã và đang đem đến những thay đổi đáng kể trong cuộc sống, nhưng nhiều nhóm đối tượng, trong đó có nhóm đối tượng người dân tộc thiểu số, người dân nghèo vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận công nghệ số.

Đáng nói là sự chênh lệch về hạ tầng số giữa các vùng miền vẫn còn lớn, đặc biệt là giữa khu vực đô thị và nông thôn, giữa miền xuôi và miền núi. Trong khi các thành phố lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng đã đầu tư mạnh mẽ vào mạng 5G, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây và các nền tảng dịch vụ số, thì nhiều tỉnh vùng sâu vùng xa vẫn đối mặt với tình trạng kết nối Internet kém ổn định, thiếu thiết bị đầu cuối và hạ tầng viễn thông lạc hậu.

Năm 2024, mặc dù 82,4% hộ gia đình đã được phủ sóng cáp quang, nhưng tỷ lệ này vẫn chưa đồng đều giữa các vùng; một số xã biên giới vẫn chưa có trạm thu phát sóng di động đủ mạnh. Điều này cản trở nghiêm trọng khả năng tiếp cận dịch vụ số, đặc biệt là dịch vụ công trực tuyến, giáo dục từ xa và y tế số ở khu vực nông thôn. Người cao tuổi, người thu nhập thấp, người dân ở vùng khó khăn, đồng bào dân tộc thiểu số thường gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ công trực tuyến hay các ứng dụng số do thiếu thiết bị, thiếu kỹ năng và thiếu hỗ trợ kỹ thuật.

Mặt khác, chi phí thiết bị và dữ liệu cũng là rào cản lớn – với nhiều hộ gia đình nghèo, một chiếc smartphone và tiền cước hàng tháng là gánh nặng không nhỏ. Hệ quả là một bộ phận người dân nông thôn, miền núi “bị bỏ lại phía sau” khi chính quyền triển khai dịch vụ công trực tuyến.

Trên Diễn đàn Quốc hội tháng 11/2025, bày tỏ lo ngại về khoảng cách số, đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) cho biết, người dân ở vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo và đồng bào dân tộc thiểu số thường khó tiếp cận dịch vụ số do hạn chế về hạ tầng và thiết bị. Hệ quả là một bộ phận người dân nông thôn, miền núi “bị bỏ lại phía sau” khi chính quyền triển khai dịch vụ công trực tuyến.

Thu hẹp khoảng cách số, chuyển đổi số bao trùm - không để ai bị bỏ lại phía sau

Nhìn chung, theo các chuyên gia, rõ ràng là thực tế rất đáng lo ngại khi vẫn còn một bộ phận lớn người dân như người già, người khuyết tật, người dân ở vùng sâu, vùng xa hay những người có hoàn cảnh khó khăn vẫn phải đối mặt với nhiều rào cản trong việc sử dụng công nghệ số, từ đó sẽ gặp rất nhiều thách thức trong việc rũ bỏ khỏi cái nghèo.

Từ thực tế đó, một trong những vấn đề được cái đại biểu QH tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV tháng 11/2025 quan tâm nhất khi thảo luận về dự án Luật Chuyển đổi số là làm thế nào để bảo đảm tiếp cận chuyển đổi số bao trùm cho người dân vùng sâu, vùng xa, đảm bảo người dân vùng khó khăn, miền núi, dân tộc thiểu số được tiếp cận bình đẳng với công nghệ số.

Xung quanh vấn đề này, đại biểu Hoàng Đức Thắng (đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung quy định về bảo đảm điều kiện chuyển đổi số bao trùm. Có thể thiết kế một chương hoặc một số điều về xã hội số toàn diện, trong đó quy định: Nhà nước ưu tiên đầu tư mở rộng hạ tầng viễn thông, phủ sóng Internet băng rộng đến tất cả các thôn, bản vùng sâu vùng xa; xây dựng Trung tâm dữ liệu quốc gia và nền tảng dùng chung giúp vùng khó khăn tiếp cận dịch vụ số như vùng đô thị.

Luật nên quy định Chính phủ có chính sách trợ giá thiết bị và gói cước Internet cho hộ nghèo, cận nghèo và đối tượng chính sách ở vùng khó khăn. Cùng với đó là chương trình phổ cập kỹ năng số cho người dân. Cùng với đó, Luật quy định các cổng dịch vụ công và ứng dụng Chính phủ phải tuân thủ tiêu chuẩn truy cập cho người khuyết tật, hỗ trợ đa ngôn ngữ (bao gồm ngôn ngữ dân tộc thiểu số phổ biến) và tối ưu cho thiết bị cấu hình thấp, mạng yếu. Việc luật hóa cam kết chuyển đổi số toàn dân sẽ giúp thu hẹp khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn, đảm bảo công bằng xã hội trong kỷ nguyên số.

Còn đại biểu Nguyễn Minh Tâm (đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị) đề nghị bổ sung cơ chế, nguồn lực và ưu đãi cụ thể cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, hộ kinh doanh và khu vực nông nghiệp trong quá trình chuyển đổi số.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái (đoàn Lạng Sơn) cho biết, qua nghiên cứu, dự thảo Luật quy định rất nhiều nội dung liên quan đến việc phát triển hạ tầng số, kể cả hạ tầng số công cộng nhưng chưa thấy có nội dung cụ thể nào nhắc đến việc phát triển hạ tầng số ở miền núi, vùng sâu vùng xa, vùng đồng bào dân tộc. Vì vậy, đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần đưa ra các quy định cụ thể về việc ưu tiên phát triển hạ tầng số ở khu vực vùng sâu vùng xa, vùng khó khăn; nhất là việc tạo điều kiện và cơ hội thuận lợi cho những người dân gặp khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ công trực tuyến, giáo dục số, y tế số từ xa…

Đại biểu cho biết thêm, trong Luật cũng cần quy định để các đối tượng yếu thế cũng như các đối tượng khác, được tiếp cận bình đẳng với công nghệ số. Tuy nhiên, nếu chúng ta không phát triển hạ tầng số ở các khu vực miền núi, vùng sâu vùng xa thì khoảng cách số giữa đồng bằng và miền núi sẽ càng ngày càng càng xa.

Chuyển đổi số đã và đang đi sâu vào cuộc sống và tạo ra những cơ hội mới cho người dân, trong đó có cơ hội thoát nghèo một cách bền vững. Vì thế, như nhìn nhận của đại biểu Hoàng Đức Thắng, mặc dù chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, “không để ai bị bỏ lại phía sau” phải là nguyên tắc xuyên suốt.

Việc phổ cập kỹ năng số không chỉ giúp người dân khai thác tốt lợi ích của công nghệ, mà còn góp phần nâng cao hiệu suất lao động, thúc đẩy sáng tạo và cải thiện chất lượng cuộc sống. Với quyết tâm của Đảng, Nhà nước, với sự đầu tư đồng bộ về thể chế, nguồn lực và hạ tầng số, chuyển đổi số được kỳ vọng trở thành động lực quan trọng thúc đẩy giảm nghèo đa chiều, tạo sinh kế bền vững và xây dựng cộng đồng hạnh phúc trong giai đoạn 2026-2030 và những năm tiếp theo.