Thị trường lao động ngày càng cạnh tranh

Không còn là ưu tiên hàng đầu

Theo thống kê của Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM (HIDS), năm 2019, dân số tạm trú tại TP HCM đạt 3,67 triệu người. Trong đó, hơn 50% lao động di cư đến từ Tây Nam Bộ, tiếp theo là Trung Bộ, Bắc Bộ, Đông Nam Bộ và Tây Nguyên, với 51% - 61,2% có xuất thân từ khu vực nông thôn.

Lực lượng lao động di cư đóng vai trò quan trọng trong cả khu vực chính thức và phi chính thức, góp phần đáng kể vào sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. Đến cuối năm 2019, TP HCM có 4,65 triệu lao động trong độ tuổi làm việc, trong đó 4,53 triệu người có việc làm (lao động nữ chiếm 45,3%). 

Riêng tại các KCX-KCN, lao động nhập cư chiếm khoảng 60% (tương đương 285.768 người). Không chỉ bổ sung nguồn nhân lực trẻ, có tay nghề, nhóm lao động này còn góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa đô thị. Song, họ cũng đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm chi phí sinh hoạt cao, thiếu chỗ ở ổn định và khó tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục.

Đặc biệt, trong giai đoạn đại dịch COVID-19 (2019 - 2022) đã tác động nặng nề đến nhóm này, khiến nhiều người mất việc, buộc phải rời TP HCM, dẫn đến hiện tượng "di cư ngược". Tính đến cuối năm 2021, số người tạm trú tại thành phố giảm còn 2,86 triệu người (chiếm 30% tổng dân số). 

Những năm gần đây, xu hướng lao động nhập cư vào TP HCM có dấu hiệu chững lại. Số liệu mới nhất từ Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP HCM, tỉ lệ tăng dân số cơ học giảm từ 1,7% (tương đương 170.000 - 180.000 người nhập cư) năm 2020 xuống còn 0,67% (khoảng 65.000 người) năm 2023.

Trong tham luận "Vấn đề di dân qua các giai đoạn phát triển của thành phố: Tại sao TP HCM mất dần sức hút đối với người nhập cư?" do TS Trương Hoàng Hương (Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐHQG TP HCM) và ông Nguyễn Như Khánh (nghiên cứu viên, Trung tâm Nghiên cứu Đô thị và Phát triển) thực hiện, đã chỉ ra rằng chi phí sinh hoạt leo thang, nhất là giá nhà trọ tăng cao trong khi mức lương không theo kịp, cùng với áp lực công việc ngày càng lớn đang khiến nhiều lao động chật vật bám trụ tại TP HCM.

Trong khi đó, các KCX-KCN tại các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai, Long An phát triển mạnh mẽ, không chỉ tạo ra nhiều cơ hội việc làm với thu nhập cạnh tranh mà còn có mức sống hợp lý hơn. Điều này khiến nhiều lao động cân nhắc lựa chọn làm việc tại các tỉnh lân cận hoặc trở về quê thay vì tiếp tục sinh sống và làm việc tại TP HCM.

Cần chính sách khác biệt

Anh Bùi Hữu Công (40 tuổi, quê Đồng Tháp) đến TP HCM lập nghiệp từ những năm 2000, làm công nhân (CN) tại KCN Vĩnh Lộc (huyện Bình Chánh), còn vợ làm CN da giày. Dù thu nhập không cao, nhưng hai vợ chồng vẫn vừa đủ xoay xở cuộc sống.

Mọi thứ thay đổi khi con đầu lòng chào đời. Công việc tăng ca liên tục khiến họ không có thời gian chăm con. Khi bé có dấu hiệu bất thường, đi khám mới phát hiện mắc chứng tự kỷ. "Vừa lo kinh tế, vừa trăn trở về con, vợ chồng tôi rơi vào bế tắc" - anh Công bày tỏ. Sau 8 năm bám trụ, anh Công nhận ra mức lương không theo kịp chi phí ngày càng tăng. 

Năm 2023, anh quyết định về quê làm việc tại một KCN gần nhà, đồng thời trồng cây ăn trái kinh doanh nhỏ. Chi phí mặt bằng thấp, buôn bán dần ổn định, giúp anh dần có thêm thu nhập và thời gian cho con. Anh Công cho hay, rời phố không dễ, nhưng về quê giúp gia đình anh giảm áp lực và tìm lại sự bình yên.

Ông Đặng Tấn Đạt, Trưởng Ban Chính sách - Pháp luật LĐLĐ tỉnh Bình Dương, cho biết thu nhập của CN một số ngành nghề đang giảm nhiều so với trước dịch COVID-19. Trước đây, CN ngành may nhận lương theo sản phẩm, nhờ đơn hàng nhiều và tăng ca, thu nhập từ 12-13 triệu đồng/tháng. 

Hiện tại, đơn hàng sụt giảm, nhiều DN khó khăn, thu nhập trung bình chỉ còn 10 triệu đồng/tháng. "Điều này khiến cuộc sống người lao động (NLĐ) thêm chật vật, ảnh hưởng đến quyết định rời đi của họ. Trong khi các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, điện tử gặp khó khăn trong tuyển dụng" - ông Đạt đánh giá.

Ông Trần Thanh Sơn, Trưởng Phòng Nhân sự - Công ty TNHH May Song Ngọc (quận Bình Tân, TP HCM), nhận định một trong những nguyên nhân chính khiến NLĐ rời TP HCM là sự phát triển mạnh của các KCX-KCN tại nhiều tỉnh, thành. Điều này giúp NLĐ có thể tìm việc ngay tại quê nhà thay vì phải lên thành phố với chi phí sinh hoạt đắt đỏ.

Để cải thiện tình hình, bên cạnh chính sách đãi ngộ từ DN, ông Sơn cho rằng vai trò của chính quyền trong việc hỗ trợ NLĐ nhập cư ổn định cuộc sống là rất cấp thiết. Ông đề xuất điều chỉnh thuế thu nhập cá nhân và mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc của họ. Bởi chi phí sinh hoạt tại TP HCM cao hơn nhiều nhưng chính sách thuế lại không có sự khác biệt đáng kể. "Việc giữ chân NLĐ không còn là bài toán riêng của DN, mà cần sự phối hợp từ chính quyền và các bên liên quan để cải thiện môi trường sống và làm việc cho NLĐ" - ông Sơn nhấn mạnh.