Tôn vinh "hiệp sĩ di tích kiến trúc" GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính

Lo toan cho di tích Thủ đô

Giải thưởng "Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội" năm nay diễn ra vào dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2024), do đó báo Thể thao và Văn hóa đã phối hợp với Công ty cổ phần Ashui Việt Nam (Ashui Vietnam Corporation) và Công ty Cổ phần Tập đoàn Gỗ Minh Long tổ chức một lễ trao giải với quy mô xứng tầm, kết hợp với hoạt động biểu diễn nghệ thuật truyền thống và triển lãm những tác giả, tác phẩm xuất sắc nhất được đề cử.

Từ 54 hồ sơ đề cử ban đầu, qua các vòng sơ khảo, chung khảo, Hội đồng giám khảo đã thông qua danh sách đề cử chính thức của mùa giải năm nay, gồm 9 đề cử, trên 4 hạng mục.

Cụ thể, Giải thưởng Lớn thuộc về GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính, "hiệp sĩ của những di tích kiến trúc".

Giải Tác phẩm thuộc về cuốn sách "Hà Nội thời cận đại - từ nhượng địa đến thành phố" (1873 - 1945) của Đào Thị Diến do NXB Hà Nội và Nhã Nam xuất bản.

Giải Việc làm được trao cho quảng bá du lịch Hà Nội qua MV Going Home" của nghệ sĩ saxophone Kenny G do báo Nhân Dân và IB Group Việt Nam thực hiện.

Giải Ý tưởng được trao cho "Đồ án cải tạo, chỉnh trang không gian, cảnh quan xung quanh hồ Thiền Quang và phụ cận" do UBND quận Hai Bà Trưng tổ chức nghiên cứu và xây dựng vào năm 2023.

Hiếm có một kiến trúc sư nào dành cả đời chuyên tâm với công việc bảo tồn di tích và di sản văn hóa như GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính. Ông sinh năm 1941 tại Hà Nội, học trung học và đại học, bảo vệ luận án tiến sĩ tại Mátxcơva.

Gần 50 năm qua, người kiến trúc sư ấy đã ghi dấu trí tuệ của mình ở nhiều công trình văn hóa kiến trúc trên cả nước. Cũng vì lẽ đó, bạn bè và đồng nghiệp gọi ông là "hiệp sĩ của những di tích kiến trúc".

Sự nghiệp của KTS Hoàng Đạo Kính phủ rộng, trải dài từ Bắc vào Nam với công việc bảo tồn và tu bổ nhiều hệ thống di tích điển hình ở Hà Nội, Huế, Hội An, Mỹ Sơn… Ở bề sâu, ông gắn bó sâu nặng với nơi "chôn nhau cắt rốn" Hà Nội bằng một tình yêu đặc biệt dành cho những di tích lịch sử, di sản văn hóa là biểu tượng của thành phố ngàn năm.

Như lời ông bộc bạch: "Tôi gắn bó nhiều hơn cả vẫn là với Hà Nội, gắn bó cả trong công việc chuyên môn lẫn trong suy nghĩ. Song cũng nghiêm túc mà nói, những việc mà tôi đã làm được cho Hà Nội ở khía cạnh trực quan có lẽ chưa nhiều, bởi không phải lúc nào cũng có thời cơ. Dẫu sao tôi cũng đã dành nhiều công sức, thời gian để lo toan cho những di tích của Hà Nội, được bao nhiêu tôi cũng lấy làm toại nguyện".

Ông chủ trì tu bổ đình Tây Đằng, chùa Kim Liên, chùa Tây Phương, chùa Thầy, đặc biệt còn có Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Nhà hát Lớn Hà Nội… Đây đều là những di tích tiêu biểu định danh cho những giá trị lịch sử, văn hóa trường tồn của Hà Nội qua thời gian.

Hà Nội phải là thành phố tinh hoa

Cụ thể, như đình Tây Đằng (một trong những ngôi đình cổ nhất Việt Nam ngót 500 năm tuổi nằm ở huyện Ba Vì, Hà Nội) là một trong những di tích đầu tiên của Hà Nội mà KTS Hoàng Đạo Kính phụ trách việc trùng tu ở thời điểm ông còn rất trẻ (vào cuối những năm 1970). Đây cũng là công trình trùng tu khoa học đầu tiên ở Việt Nam đối với một di tích kiến trúc gỗ.

Với việc bảo tồn và trùng tu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đóng góp quan trọng của KTS Hoàng Đạo Kính phải kể tới việc tạo dựng mái che cho 82 bia Tiến sĩ.

Còn đối với Nhà hát Lớn Hà Nội, với vai trò chủ trì dự án trùng tu công trình này, KTS Hoàng Đạo Kính cũng đặt ra vấn đề thống nhất với quan điểm bảo tồn di tích và di sản văn hóa xuyên suốt trong sự nghiệp của ông. Đó là: Trong bảo tồn di tích quan trọng nhất là giữ gìn tính nguyên gốc. Tu bổ, nâng cấp phải khắc phục được tình trạng xuống cấp và khẳng định giá trị hiện hữu của Nhà hát Lớn Hà Nội. Phải làm cho di tích khỏe hơn, đẹp hơn và giữ được tối đa những giá trị nguyên gốc.

Để rồi, những đóng góp của KTS Hoàng Đạo Kính trong các công trình trùng tu như đình Tây Đằng, Văn Miếu - Quốc Tử Giám hay Nhà hát Lớn Hà Nội… và nhiều di tích, di sản khác trong cả nước đã trở thành những bước đi có tính chất khai mở, vạch lối để ngành bảo tồn di tích ở Việt Nam có thể vận dụng vào các trường hợp tương tự một cách bài bản, chuyên nghiệp và hiệu quả.

Ở tầm nhìn rộng hơn, dài lâu hơn, KTS Hoàng Đạo Kính đặc biệt quan tâm đến sự phát triển của Hà Nội hôm nay với nhiều vấn đề đặt ra về quản lý đô thị và xây dựng tầm vóc, vị thế của Thủ đô.

Theo ông, Hà Nội không còn quá lo về việc giữ gìn những công trình di tích văn hóa lịch sử, kiến trúc nghệ thuật. Bởi công việc này đã được quan tâm ở một mức độ nhất định và đã có những kết quả khả thi.

Ông tâm niệm: "Cái lo nhất hiện nay, trước tiên là làm sao để giữ Hà Nội là một thành phố đặc sắc trước bối cảnh cạnh tranh đô thị diễn ra ở nhiều thành phố trong cả nước và trên thế giới. Hà Nội phải đặc sắc để cạnh tranh.

Ở đây, vấn đề đặt ra đó là Hà Nội còn đặc sắc không? Hơn nữa, tính đặc sắc đó, phẩm chất đặc sắc đó còn hiện diện một cách thuyết phục không? Quan trọng hơn, đối với Hà Nội còn phải là thành phố tinh hoa.

Hà Nội phải nhận ra những giá trị tinh hoa mà thành phố đang sở hữu để kế thừa, tiếp nối. Những giá trị tinh hoa đó phải được vun đắp, thu kéo, bồi tụ, quện hóa, cô đọng và lan tỏa. Hà Nội phải là Thủ đô của đất tinh hoa, mà trước tiên là tinh hoa văn hóa".

Ở tuổi ngoài 80, KTS Hoàng Đạo Kính vẫn đau đáu với Hà Nội như thế. Mạch nguồn của tình yêu Hà Nội trong ông có lẽ được xuất phát phần nhiều từ truyền thống gia đình.

Trên tủ sách của gia đình, KTS Hoàng Đạo Kính vẫn còn giữ lại nhiều trước tác thân phụ ông - nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy - trong đó nổi bật phải kể đến những tác phẩm đặc biệt có giá trị về Hà Nội như: Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội", "Phố phường Hà Nội xưa", "Người và cảnh Hà Nội", "Hà Nội thanh lịch"…

Có lẽ cũng nhờ những trước tác này mà KTS Hoàng Đạo Kính có điều kiện đào sâu tường tận về văn hóa và con người Hà Nội. Để rồi, ý thức về trách nhiệm cống hiến cho sự nghiệp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa Hà Nội đến với ông một cách rất đỗi tự nhiên từ nền tảng truyền thống gia đình.