Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng: Năng lượng nguyên tử được tiếp cận như nền tảng công nghệ lõi

Tầm nhìn chiến lược, thay đổi sứ mệnh

Ngày 26/12, Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội nghị Tổng kết công tác năm 2025 và triển khai nhiệm vụ năm 2026. Hội nghị được tổ chức theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến đến 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Phát biểu khai mạc hội nghị, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, năm 2025 là năm kết thúc một giai đoạn 5 năm. Đất nước bước sang một trang mới để hiện thực hóa khát vọng hùng cường.

Năm 2025 cũng là mốc 40 năm sau đổi mới. Việt Nam từ một nước nghèo đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao. Năm 2025 là một năm bằng mấy chục năm về đổi mới thể chế. Sau một năm, thể chế Việt Nam về cơ bản đã hiện đại, tương đương các nước tiên tiến.

Năm 2025 là năm xoay trụ phát triển, thay đổi tư duy phát triển, kết thúc logic của mô hình phát triển cũ. Trước đây, khi đất nước còn nghèo, thiếu vốn, thiếu công nghệ, chúng ta phải dựa vào vốn đầu tư công, lao động giá rẻ, mở cửa thu hút FDI và xuất khẩu.

Nhưng nay, các yếu tố đó đã dần chạm trần nên phải dựa trên năng suất tổng hợp, hàm lượng công nghệ, khả năng tự chủ và sức bật của doanh nghiệp Việt Nam - tức là dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Năm 2025 cũng là năm 3 trụ cột khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số về chung một nhà. Đổi mới sáng tạo đến năm 2025 mới được chính thức hóa ở tầm luật; chuyển đổi số cũng mới được chính thức hóa ở mức luật vào tháng 12/2025.

Việc bộ 3 này được chính thức hóa ở tầm cao là Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị, các luật liên quan và được đưa về một bộ quản lý. Tuyên bố của Đảng ta về phát triển đất nước từ nay chủ yếu dựa trên khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây là một tầm nhìn chiến lược, thay đổi cả sứ mệnh và vận mệnh của Bộ Khoa học và Công nghệ.

Trước đây, Bộ Thông tin và Truyền thông từng được đề xuất mang tên Bộ Công nghệ Thông tin và Truyền thông, nhưng vì đã có Bộ Khoa học và Công nghệ nên chữ "công nghệ" được lược bỏ. Nay, hai chữ "công nghệ" đã thực sự trở về chung một nhà, hình thành bộ ba khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số, trở thành động lực trung tâm để đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao, hùng cường, thịnh vượng và hạnh phúc.

"Trong một năm có quá nhiều thay đổi như vậy, việc lựa chọn nội dung để nói trong một buổi tổng kết là điều không dễ, nhất là với cương vị Bộ trưởng", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ.

Mở ra không gian phát triển mới

Theo Bộ trưởng, thay đổi bao giờ cũng bắt đầu từ nhận thức, mà nhận thức thì bắt đầu từ các khái niệm. Trong 5 năm qua, ngành khoa học và công nghệ đã xuất hiện nhiều khái niệm mới, thể hiện sự thay đổi căn bản của ngành. Khái niệm không chỉ là ngôn từ, mà là cách chúng ta nhìn thế giới, xác định vấn đề và lựa chọn cách hành động.

Trong 5 năm qua, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Khoa học và Công nghệ - nay là Bộ hợp nhất - đã hình thành và lan tỏa một hệ thống khái niệm mới, qua đó từng bước làm thay đổi căn bản cách chúng ta tư duy về ngành, về vai trò của nhà nước và về con đường phát triển của đất nước trong kỷ nguyên số và tri thức.

Từ hạ tầng viễn thông sang hạ tầng số đã mở ra không gian phát triển mới. Nếu trước đây khi nói đến hạ tầng, chúng ta chủ yếu nghĩ đến hạ tầng vật lý, hạ tầng viễn thông, thì trong 5 năm qua, khái niệm hạ tầng số đã xuất hiện và dần trở thành trụ cột nhận thức mới. 

Hạ tầng số không chỉ là mạng, mà bao gồm hạ tầng dữ liệu, hạ tầng điện toán đám mây, hạ tầng tri thức AI, hạ tầng định danh và tin cậy số. Sự thay đổi này đã đưa ngành từ vai trò bảo đảm kết nối sang vai trò kiến tạo không gian phát triển số cho toàn xã hội và nền kinh tế.

Từ bưu chính truyền thống sang hạ tầng logistics quốc gia trên nền tảng số. Bưu chính không chỉ là chuyển phát mà trở thành kết cấu hạ tầng logistics của nền kinh tế số, trở thành mạng lưới thông minh kết nối vận tải, kho bãi, chuỗi cung ứng, thương mại điện tử và dữ liệu.

"Đây không chỉ là số hóa hoạt động mà nâng tầm bưu chính thành hạ tầng chiến lược quốc gia, bảo đảm dòng chảy vật chất bên cạnh dòng chảy dữ liệu, giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế" - Bộ trưởng nói.

Từ ứng dụng công nghệ thông tin đến nền tảng số, đã thay đổi cách chúng ta tạo ra giá trị. Một khái niệm có ý nghĩa đột phá là nền tảng số. Chúng ta không còn chỉ nói đến các hệ thống đơn lẻ mà nói đến nền tảng số dùng chung, kết nối nhiều chủ thể, tạo hiệu ứng lan tỏa và quy mô.

"Khái niệm nền tảng số đã làm thay đổi cách các bộ quản lý, các doanh nghiệp phát triển sản phẩm và cách xã hội khai thác công nghệ: Từ mỗi nơi một hệ thống sang chia sẻ, kết nối, tái sử dụng và mở rộng" - Bộ trưởng cho hay.

Từ nghiên cứu khoa học sang đổi mới sáng tạo đã thay đổi logic phát triển. Trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, khái niệm đổi mới sáng tạo đã đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy của Đảng ta.

Nếu trước đây, khoa học chủ yếu được nhìn nhận qua đề tài, công bố, kết quả nghiên cứu, thì đổi mới sáng tạo đặt trọng tâm vào khả năng tạo ra giá trị mới, giải quyết vấn đề thực tiễn và đóng góp cho tăng trưởng.

"Đây là sự chuyển dịch tư duy: Làm khoa học để có tri thức sang làm khoa học để phát triển đất nước, gắn chặt hơn nữa giữa nghiên cứu công nghệ, thị trường và chính sách. Đổi mới sáng tạo là để nối "cái trên trời" với "cái dưới đất" - Bộ trưởng nhấn mạnh. 

Từ quản lý đề tài sang tạo giá trị, thúc đẩy tăng trưởng. Khoa học và công nghệ không chỉ có kết quả nghiên cứu, mà phải trở thành động lực tăng năng suất, nâng cao năng lực cạnh tranh và tự chủ công nghệ.

Từ tin học hóa sang chuyển đổi số đã làm thay đổi mô hình vận hành. Theo Bộ trưởng, khái niệm chuyển đổi số đã làm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận việc ứng dụng công nghệ. Chuyển đổi số không còn là đưa máy tính vào các quy trình cũ, mà tái thiết kế mô hình hoạt động, phương thức quản lý và cung cấp dịch vụ. Đây là sự chuyển từ số hóa cái đang có sang tạo ra cái mới trên nền tảng số.

Từ Chính phủ điện tử sang Chính phủ số đã làm thay đổi vai trò của Nhà nước. Nhà nước vận hành dựa trên dữ liệu, ra quyết định dựa trên bằng chứng, phục vụ người dân một cách chủ động và cá thể hoá. "Điều này cũng đặt ra yêu cầu mới đối với Bộ, từ cơ quan quản lý kỹ thuật phải trở thành cơ quan kiến tạo thể chế và năng lực số quốc gia" - Bộ trưởng thông tin.

Ngoài ra, Bộ trưởng cũng cho biết, từ công nghiệp công nghệ thông tin và truyền thông sang kinh tế số đã mở rộng vai trò của ngành. Ngành ICT không còn chỉ là một ngành kinh tế độc lập mà trở thành hạ tầng và động lực cho mọi ngành, mọi lĩnh vực từ sản xuất, dịch vụ đến quản lý xã hội và đời sống nhân dân.

Từ quản lý tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng, sở hữu trí tuệ và năng lượng nguyên tử sang kiến tạo phát triển. Sự chuyển dịch từ tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng sang hạ tầng chất lượng quốc gia đánh dấu bước đổi mới về tư duy quản lý: Từ kiểm soát sang kiến tạo phát triển. Tiêu chuẩn để dẫn dắt phát triển và quy chuẩn để bảo vệ các ngưỡng an toàn tối thiểu.

Đổi mới sở hữu trí tuệ là chuyển từ bảo vệ quyền sang kiến tạo động lực và thị trường cho đổi mới sáng tạo, trở thành hạ tầng lưu thông tri thức.

Theo Bộ trưởng, năng lượng nguyên tử đang được tiếp cận như một nền tảng công nghệ lõi và hạ tầng nghiên cứu quốc gia, gắn chặt với đổi mới sáng tạo và phát triển dài hạn, không còn là ngành năng lượng đặc thù, không chỉ là nhà máy điện quy mô lớn mà còn là công nghệ module, tạo thành chuỗi giá trị công nghệ hạt nhân, trở thành hệ sinh thái công nghệ hạt nhân.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, 5 năm qua là quá trình hình thành một hệ quy chiếu phát triển mới cho Bộ và cho ngành thông qua những khái niệm mới, cách tiếp cận mới và vai trò mới, từ khái niệm mới đến mô hình phát triển mới. Năm 2025 - năm tổng kết giai đoạn, không chỉ là mốc thời gian mà là bước chuyển về chất trong nhận thức và tư duy phát triển. Từ đây, nhiệm vụ của chúng ta không chỉ là nói đúng khái niệm, mà biến các khái niệm đó thành năng lực thực tế, kết quả cụ thể và giá trị đo lường cho đất nước.